Tế xuyên nằm trong vùng đất cổ, giàu truyền thống văn hóa và lịch sử và đấu tranh cách mạng. Trong thời kỳ phong kiến, nơi đây có liên quan đến các sự kiện và nhân vật lịch sử, đặc biệt là các sự kiện nhân vật lịch sử đời nhà Lý. Hướng Đình quay về hướng Đông, phía trước Đình có 3 cổng. Đình Tế xuyên gồm 3 tòa, 15 gian theo kiểu chữ tam. Tòa tiền đường 7 gian, chiều dài 21m, rộng 9m là công trình kiến trúc đồ sộ và được trang trí theo kiến trúc nghệ thuất thời hậu Lê tại thế kỷ 18.
Liền với tòa tiền đường là tòa Đệ Nhị năm gian dài 15m rộng 7m thiết kế theo kiểu mái cong lợp ngói nam đao góc hài hòa cân đối.
Sau tòa đệ nhị là tòa Đệ Tam gồm 3 gian chiều dài 9m, chiều rộng 6,5m với lối thiết kế mái phẳng lợp ngói nam hai bên hồi có hệ thống bờ bảng và mang phong cách kiến trúc thời Nguyễn .
Đình Tế Xuyên nay thờ Trần Thị Khiết và Đoàn Thượng với ý nghĩa bà đã sinh ra và trưởng thành ở đây.
Nhiều đạo sắc của các triều đại phong tặng Trần Thị Khiết là Văn Lang phu nhân và Đoàn Thượng là Đông Hải Đại Vương. Và tại đình có một số câu đối ca ngợi ân nghĩa của vợ chồng Đoàn Thượng .
Theo ngọc phả Đình còn thờ Linh Lang Đại Vương, một vị tướng đã từng được vua ban cho một con voi sắt và một lá cờ ông đã xông thẳng vào đồn giắc thét lớn làm bọn giặc sợ hãi bỏ chạy. Dẹp giặc xong thì ông bị bệnh và chữa mãi không khỏi, một hôm ông nằm trên một tảng đá ở Hồ Tây rồi bỗng nhiên hóa thành con thuồng luồng trườn xuống nước. Đình tế xuyên thờ Linh Lang Đại Vương là vì có một số nhân dân sống ở Hồ Tây lúc ấy cùng Linh Lang đã về Thôn Tế Xuyên bây giờ sinh sống .
Quảng cảnh phía trước Đình Tứ Xuyên
Năm 1943 tại Đình Tế Xuyên, tổ đảng đầu tiên của Tế Xuyên chính thức được thành lập, do đ/c : Nguyễn Văn Tràng làm bí thư .
Tháng 8/1945 với khí thế dành chính quyền của cả nước đã tập chung lực lượng tại Đình rồi lên huyện tham gia các tổ chức yêu nước, sân đình còn là nơi tổ chức mít tinh chào mừng chính quyền cách mạng ở địa phương ra đời.
Thời kỳ kháng chiển chống Pháp xâm lược Đình là nơi tin cậy để tổ chức các hội nghị của huyện, xã họp bàn các nội dung trong kháng chiến, và cũng là nơi tập kết dân quân du kích đi bao vây đánh giặc.
Ngoài vẻ đẹp đồ sộ về kiến trúc, Đình Tế xuyên còn giữ được nhiều đồ thờ có giá trị. Để phù hợp với dáng vẻ bề thế của kiến trúc, các nghệ nhân xưa rất chú trọng đến các mảng chạm khắc từ ý tưởng sáng tạo và bàn tay khéo léo, các nghệ nhân, các thợ mộc của thôn đã thể hiện các đề tài trạm khắc phong phú, đề tài dân gian tạo mọi nét hoa văn chạm khắc sinh động và độc đáo .
Không gian thờ tự bên trong đình
Tại gian giữa tòa thứ 3 còn có một khảm thờ lớn với kích thước 3m20x1m30x3m00 được trạm khắc công phu. Phía trên khảm trạm lưỡng long châu nguyệt sơn son thiếp vàng lộng lẫy. Phí trên khám trạm lưỡng long chầu nguyệt, sen lẫn là các làn mây tản và họa tiết sen đẹp. Phiá dưới là bộ khung gồm một xà dài gắn với hai cột trụ hai bên. Tấm cửa võng phía ngoài trạm bông ngũ phúc trên nền hoa cúc và các làn mây tản. Tâm cửa võng bên trong trang trí triện tàu lá gắt cùng với các giải tua rua .
Bên trong khám đặt hai cỗ ngai có kích thước 0m65 x 0m5m x 1m4 và 0m60 x 0m50 x 1m20. Đây là hai tác phẩm mang phong cách thời hậu Lê trên các cỗ ngai còn có hai pho tượng một nam, một nữ là tượng thờ văn lang phu nhân Trần Thị Khiết và Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng .
Giữa tòa đệ nhị là một nhang án dài 1m95, rộng 1m45 trạm khắc nhiều đề tài sinh động phía trước nhang án còn có hai con Hạc gỗ cao 2m được trạm khắc công phu.
Đình Tế Xuyên hiện còn hai kiểu bát cống trong đó phải kể đến cỗ kiệu kê ở hai gian tòa đệ nhị có kích thước dài 3m30, rộng 2m00, cao 1m10 . Với trang trí trạm khắc đề tài long cuốn thủy, hổ mặt phù, phượng cùng với các đường chỉ và họa tiết vân ám. Ngoài các đồ thờ trên Đình tế Xuyên còn giữ được một số bộ cửa võng, các câu đối, đại tự và hệ thống bát biểu. Tất cả được trạm khắc công phu.
Các nghệ nhân xưa rất chú trọng đến các mảng chạm khắc từ ý tưởng sáng tạo và bàn tay khéo léo, các nghệ nhân, các thợ mộc của thôn đã thể hiện các đề tài trạm khắc phong phú, đề tài đân gian tạo mọi nét hoa văn chạm khắc sinh động và độc đáo .
Trong Hậu cung tại các tòa đều có khám thờ hết sức sinh động và đều trạm khắc hoa văn hết sức công phu hết sức sinh động. Bệ khám làm kiểu chân quỳ, trạm lưỡng long chầu hổ phù, hai bên hông bệ, phía trên trang trí lưỡng long trầu nguyệt, phía dưới trạm hoa sen hoa cúc .
Lễ hội liên quan
Hàng năm vào ngày 04 tháng giêng và các ngày 12, 13 tháng 6 âm lịch nhân dân thường tổ chức lễ đồ tế lễ tùy theo thời vụ mà tổ chức to hay nhỏ.
Ngoài việc tế thánh tại Đình còn tổ chức rước kiệu, ăn giao hảo vào ngày 12/6, ngoài các ngày tế rước trên nhân dân còn tổ trức lễ hội truyền thống cầu cho quốc thái dân an, tổ trức các trò trơi dân gian tại đình hết sức vui tươi tạo đà và sự đoàn kết nhân dân để xây dựng quê hương đất nước.
Từ những giá trị về Lịch sử - văn hóa nêu trên, năm 1996 Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Nam trân trọng đề nghị Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích đình Tế Xuyên xã Đức Lý là di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia loại hình Kiến trúc – Nghệ thuật, tạo cơ sở pháp lý để chính quyền và nhân dân địa phương bảo tồn, phát huy giá trị của di tích được tốt hơn.
