Phủ Thượng Vỹ có từ thời Hậu Lê (từ trước năm 1783). Trải qua những năm
tháng của lịch sử xây dựng và bảo vệ đất nước, Phủ Thượng Vỹ là nơi diễn ra nhiều
sự kiện quan trọng của địa phương.
Phủ Thượng Vỹ tọa lạc trên khu đất rộng
với khuôn viên trên 5000 m2, cảnh quan không gian đẹp. Phủ gồm 3 tòa
nối liền với nhau bằng những quãng cửa . Tòa thứ hai gồm 5 gian bít đốc giật cấp,
nối tiếp tòa thứ nhất qua máng xối. Kiến
trúc kiểu vì kèo quá giang, gồm 2 hàng trên cột, vì nóc thiết kế kiểu vì chồng rường giá chiêng, thân rường chạm lá
lật, chữ thọ cách điệu.
Từ tòa thứ hai tới tòa thứ ba qua một quãng cửa cao 0,4m, tòa này được
xây bít đốc giật cấp gồm 5 gian, mái lợp ngói nam, hoành vuông, rui bản. Toàn bộ
mặt trước được bưng kín bằng hệ thống cửa bức bàn, gồm 5 chuồng cửa, khoảng
cách từ ngưỡng tới xà hạ được trang trí bằng
một hàng chấn song con tiện.Quá giang, thân xà đều là những thân gỗ tròn
nhẵn bóng, trụ trồn, thân rường đỡ hệ mái được gia công chắc khỏe, vững chãi.
Nối tiếp với tòa thứ ba là tòa hậu cung gồm 3 gian, xây dựng kiểu bít đốc,
giật cấp. mái lợp ngói nam đều đặn. Vì nóc tạo kiểu vì kèo cọc ván, kẻ bẩy. Hai gian hồi phía trước hậu
cung tạo kiểu chồng rường cụt, thân rường chạm khắc lá lật. Trang trí trên kiến
trúc ở Phủ Thượng Vỹ tập trung chủ yếu trên các cấu kiện: Vì nóc, vì nách, bẩy
với các đồ án rồng, phượng và các hoa văn họa tiết như văn kit hà, vân mây, lá
lật, chữ triện ,ang đậm phong cách nghệ thuật triều Nguyễn.
Ngoài vẻ đẹp kiến trúc, Phủ Thượng Vỹ còn lưu giữ được nhiều đồ thờ, hiện
vật có giá trị, tiêu biểu như Tượng thờ, hoành phi, câu đối, nhang án, bát
hương, chuông, cửa võng, phù điêu, kiệu…
Treo gian giữa tòa tiền đường là cuốn thư
có niên hiệu vua Bảo Đại ngũ niên (1930) triều Nguyễn được sơn đỏ, khắc
chìm bài châm chữ Hán màu đen, hai bên cuốn thư chạm khắc nền gấm, thếp vàng,
đan xen là chữ triện tròn, diềm xung quanh trạm thông phong nhiều đồ án độc
đáo; diềm trên trạm đôi rồng chầu mặt nguyệt, diềm hai bên chạm đăng đối phượng
vũ, cuộn mây, đan xen là long mã, sóng nước; diềm dưới chạm mặt hổ phù.
Treo chính giữa trên ban thờ chính giữa tòa trung đường là bức phù điêu
chạm nổi chính giữa là Mẫu Đệ nhất, hai bên là phù điêu Mẫu Đệ nhị và Đệ tam và
thị nữ theo hầu được chạm khắc tinh tế, sinh động và vẫn giữ được lớp sơn thiếp
cổ, mang đạm phong cách nghệ thuật triều Nguyễn.
Phủ còn lưu giữ được nhiều bát hương bằng đồng, bằng sành được trang trí
coogn phu, tỉ mỉ nhiều họa tiết, hoa văn độc đáo mang đậm giá trị nghệ thuật thế
kỷ XVIII-XIX.
Phủ lưu giữ một cỗ kiệu võng được tạo tác sơn thép độc đáo ở đòn khiêng
và các tay đòn, mái che mang đạm giá trị nghệ thuật triều Nguyễn như chạm nổi
hình rồng phượng uốn lượn mềm mại ở đòn dọc chính, đòn ngang.
Hiện nay Phủ Thượng Vỹ còn giữ được 8
đạo sắc phong của triều Hậu Lê, Nguyễn (đạo sắc phong sớm nhất là năm niên hiệu
Cảnh Hưng 44 (1783), đạo sắc cuối cùng
là năm niên hiệu Khải Định 9 (1924)) sắc cho Thánh Mẫu và hai Ngọc nữ à Thượng
đẳng thần cho phép dân làng thờ phụng mãi mãi
Năm 1930, một số chi bộ ghép trong huyện
Lý Nhân được thành lập như chi bộ Dũng
Kim – Mạc Thượng, Đồng Vũ – Thọ Ích và một số chi bộ của các xã ven sông Châu
huyện Bình Lục gần địa bàn tổng Công Xá thúc đẩy phong trào cách mạng toàn huyện
nói chung và của xã Nhân Chính nói riêng. Từ đây dưới sự lãnh đạo của các chi bộ
phong trào cách mạng của xã Nhân Chính đã phát triển lên một bước mới. Tại Phủ
Thượng Vỹ diễn ra các buổi tuyên truyền, mít tinh, cắm cờ Đảng trên cây đa cổ
thụ đầu làng nhằm ủng hộ phong trào cách mạng trong toàn quốc.
Cách mạng tháng Tám thành công, cả nước đối mặt với nhiều khó khăn, thử
thách, trong đó có nạn đói, giặc dốt. Thời điểm đó, Phủ Thượng Vỹ là nơi sử dụng để mở lớp bình dân học vụ xóa
mù chữ cho nhân dân địa phương, đồng thời Phủ cũng là nơi đặt hũ gạo kháng chiến, nơi phát động cuộc vận động
“Tuần lễ vàng”, xây dựng “Quỹ độc lập”.
Hưởng ứng lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến, cùng với nhân dân cả nước,
nhân dân Thượng Vỹ sôi nổi tham gia các hoạt động sẵn sàng chiến đấu, Phủ là
nơi tiễn con em thôn Thượng Vỹ lên đường nhập ngũ chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.
Trước đây Phủ Thượng Vỹ thường diễn ra các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng
, lễ hội của nhân dân trong làng, nổi bật là các kỳ lễ sau: (tính theo âm lịch)
1. Ngày 15 tháng Giêng lễ Thượng Nguyên: Đồ lễ có xôi, thịt, hoa quả, oản
…
2. Ngày mồng 3 tháng 3, Ngày Kị Đế
thích tiên đình tiên nhiên thánh mẫu Liễu Hạnh công chúa. (Lễ hội chính trong
năm) và được tổ chức lớn 2 năm một lần giao hảo với xã Nhân Khang, mỹ tục giao
hảo của thôn Thượng Vỹ, xã Khoan Vỹ (nay là thôn Thượng Vỹ xã Nhân Chính) và
thôn giá, xã Nhân Khang có từ xa xưa và vẫn giữ được đến hiện nay được tổ chức trong 5 ngày (từ ngày mồng 1 đến ngày mồng 5 tháng 3).
