Đình Văn Quan tọa lạc trên thế đất đẹp
ở đầu làng, ngôi đình xây dựng theo phong cách kiến trúc thời Nguyễn, cửa quay
hướng Nam,
thiết kế mặt bằng kiểu chữ đinh (T). Tiền đường 5 gian, hậu cung 3 gian, với
quy mô lớn, không gian rộng, đầu hồi được xây kiểu bít đốc giật cấp, mái lợp
ngói nam, trên bờ nóc đắp nổi hai đầu kìm lớn và đường trang trí hoa chanh,
phía trước cửa hai bên đầu hồi là 2 cột đồng trụ, chân cổ bồng và vách kiểu tả
môn, hữu môn. Bên trong đình ở tiền đường các vì, cột bằng gỗ lim gồm có 2 hàng
cột cái và 2 hàng cột quân, các vì gỗ được thiết kế kiểu chồng rường giá chiêng
và chồng rường kẻ bẩy. Trên các vì gỗ được trạm khắc các họa tiết vân mây, sóng
nước, lá lật, lá hoa cách điệu và các đường soi ống tơ, bộ vì nối gian giữa
tiền đường với hậu cung trạm khắc rồng trầu mặt nguyệt, rồng cuốn. Đình Văn
Quan thờ vị Thành hoàng Nguyệt Minh Phương Dung Công chúa (phối hưởng nhập nội
Thái phó Quốc Công).
Quang cảnh trước sân đình
Thời kỳ Cách mạng tháng 8/1945 Đình Văn Quan là nơi làm việc bí mật của
cán bộ Đảng và lực lượng dân quân du kích, đồng thời là nơi tập trung nhân dân
tuyên truyền đánh đuổi chế độ thực dân phong kiến.
Ngày 19/12/1946 Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi "Toàn quốc kháng
chiến". Đình Văn Quan là nơi Ủy ban hành chính kháng chiến của xã và các
tổ chức Cách mạng ở địa phương thường xuyên làm việc, khu vực ngoại tự của đình
là nơi lực lượng dân quân du kích của xã
tổ chức huấn luyện.
Tháng 10/1948, Tỉnh Ủy Hà Nam
đã tổ chức hội nghị Đảng bộ tỉnh tại Đình Văn Quan.
Năm 1949 - 1954, thực dân Pháp về chiếm đóng ở khu vực tỉnh Hà Nam.
Chúng đã xây dựng bốt ở Điệp Sơn - Duy Tiên, Chợ Sông - Bình Lục, Chi Long -
Nguyên Lý. Chúng đã thường xuyên tổ chức những trận càn qua xã Văn Lý để uy
hiếp tinh thần, cướp tài sản của nhân dân, lùng sục bắt cán bộ, bộ đội và dân
quân du kích.
Không khí lễ hội tại
sân đình
Trải qua thời gian trường tồn theo lịch sử, năm 2016 ngôi Đình bị xuống cấp. Phần tường hồi phía tây đã bị
lún, nứt, bờ nóc đã bị gãy, đứt. Phần tường phía sau đã bị lở phần trát, các
hoa văn ở tường đã bị tụt, lở. Phần mái, một số hoành và các vì gỗ ở hậu cung
bị mối, mục phải thay thế. Phần mái tiền đường, một số cấu kiện gỗ đã bị mối,
dui bị mục gãy, các kẻ bẩy ở ngoài hiện bị lún, xệ, toàn bộ ngói đã bị xô, dột,
không đảm bảo an toàn sinh hoạt tín ngưỡng và bảo tồn di tích.
Được sự nhất trí của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Nam, tháng
10/2016, nhân dân thôn Văn Quan đã tổ chức thi công trùng tu tôn tạo di tích
Đinh Văn Quan, tháo dỡ hạ dải toàn bộ các vì và cột gỗ bên trong đình để sửa
chữa thay thế phần gỗ đã bị mối mục, phục chế lại các hoa văn trạm khắc trên gỗ
bị sứt gãy, thay toàn bộ ngói lót mới và bổ xung ngói lợp mới còn thiếu ở mái
sau tiền đường và mái hậu cung, toàn bộ cửa gỗ cũ kiểu bức bàn đã bị dạn nứt
thay bằng cửa gỗ lim mới kiểu bức bàn, ngạch cửa chèn bằng đá xanh xẻ tạc hoa
văn. Phần nền lát lại bằng gạch đỏ và đá xanh xẻ tạc nhám. Phần tường xây lại
những chỗ lún nứt và trát lại những chỗ bị bong tróc. Bờ nóc cốn lại và đắp họa
tiết các con giống, đường chỉ trang trí (Thay đường hoa chanh cũ). Phần bên
trong đình ở hậu cung. Bên dưới hàng xà hạ cột cái bên trong tiền đường và vì
giữa hậu cung được bổ xung lắp giáp cửa võng trang trí, bên trên cửa võng là
bức hoành phi, ở hàng cột cái và cột quân tiền đường, hậu cung lắp giáp các câu
đối. Ngoài sân trước cửa tiền đường trưng bày bộ đỉnh hương tạc bằng đá xanh và
cây cảnh.
Đội rước kiệu lễ đình
Văn Quan
Tháng 10/2017 đình Văn Quan được trùng tu hoàn thành, nhìn chung di tích
Đình Văn Quan đã được trùng tu hoàn thành. Xong cơ bản về hình thức kiến trúc
được giữ nguyên như phong cách ban đầu.
Với những giá trị Lịch sử kể trên năm 2012, Đình Văn Quan đã được cơ quan
Bảo tàng tỉnh Hà Nam khảo sát nghiên cứu lập hồ sơ và Sở Văn hóa thông tin
trình UBND tỉnh Hà Nam công nhận Đình Văn Quan là “Di tích lịch sử văn hóa và kiến
trúc nghệ thuật”.
